Wydziedziczenie i niegodność dziedziczenia – jakie są różnice
Wydziedziczenie i niegodność dziedziczenia są to dwie różne instytucje prawa spadkowego. Zarówno wydziedziczenie jak i uznanie za niegodnego dziedziczenia wyłącza konkretnego spadkobiercę od dziedziczenia i w rezultacie pozbawia go prawa do zachowku. Nie dotyczy to jednak dzieci (zstępnych) wydziedziczonego bądź uznanego za niegodnego dziedziczenia, ponieważ instytucje te na zstępnych nie przechodzą. W obu przypadkach możemy mieć do czynienia z przebaczeniem, wówczas instytucje te nie będą miały zastosowania.
Na czym polega wydziedziczenie i kiedy należy go dokonać ?
Najprościej mówiąc wydziedziczenie jest to pozbawienie konkretnego spadkobiercy prawa do zachowku. Warto bowiem podkreślić, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (poprzez wydziedziczenie). Może to nastąpić w przypadku jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Wydziedziczenia dokonuje się zatem za życia spadkodawcy w testamencie i bierze się je pod uwagę w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku.
Na czym polega niegodność dziedziczenia i kiedy można się jej domagać ?
Niegodność dziedziczenia dokonują spadkobiercy już po śmierci spadkodawcy, w celu pozbawienia konkretnego spadkobiercy prawa do zachowku. Jest to oddzielne postępowanie i wymaga ono złożenia pozwu o uznanie spadkobiercy za niegodnego. Nie wystarczy zatem sama sprawa o stwierdzenie nabycia spadku jak w przypadku instytucji wydziedziczenia.
Niegodności dziedziczenia można domagać się w przypadku, kiedy spadkobierca, który ma zostać uznany przez sąd za niegodnego:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Inne przesłanki do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia nie występują. Powyższy katalog jest bowiem katalogiem zamkniętym. Tylko powyżej wskazane sytuacje mogą być podstawą do uznania spadkobiercy za niegodnego.
Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Termin do złożenia pozwu o uznanie spadkobiercy za niegodnego
Należy pamiętać o terminie do złożenia pozwu o uznanie spadkobiercy za niegodnego gdyż wynosi on jedynie rok od dowiedzenia się o przyczynie niegodności, lecz nie później niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.
Wydziedziczenie i niegodność dziedziczenia a prawo do zachowku
Wydziedziczenie jak niegodność dziedziczenia pozbawiają konkretnego spadkobiercę prawa do zachowku. Dotyczy to jednak tylko tego konkretnego spadkobiercy, a nie jego dzieci (zstępnych). Trzeba więc dobrze przemyśleć kwestię wydziedziczenia, ponieważ może się okazać, że nie zawsze będzie ono korzystne (zgodne z wolą spadkodawcy), zwłaszcza biorąc pod uwagę krąg zstępnych wydziedziczonego bądź uznanego za niegodnego dziedziczenia.
Wydziedziczenie i niegodność dziedziczenia a przebaczenie – co z zachowkiem ?
Zarówno w przypadku wydziedziczenia jak i niegodności dziedziczenia istotna jest instytucja przebaczenia. Przewiduje ona, że spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli ten mu przebaczył. Innymi słowy przebaczenie powoduje, że spadkobierca ustawowy nie zostanie pozbawiony zachowku. Wydziedziczenie jest wówczas bezskuteczne. Nie może być również uznany za niegodnego dziedziczenia spadkobierca, któremu spadkodawca przebaczył.
Reasumując, zarówno wydziedziczenie jak i niegodność dziedziczenia spełniają podobne funkcje. Niestety często pojęcia te używamy zamiennie, co jest oczywiście błędem. Jak wskazałem powyżej istnieją istotne różnice pomiędzy tymi pojęciami, choćby ta, że sprawa o niegodność dziedziczenia spadkobiercy podlega rozpoznaniu w trybie procesu, a nie w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
stan prawny styczeń 2021
Pozdrawiam
Adwokat Damian Dobosz
